Lịch sử, văn hóa

Trong lịch sử, đô thị Lào Cai (cũ) còn là trung tâm vùng. Nhà bác học Lê Quý Đôn trong sách “Kiến văn tiểu lục” đã ghi rõ nhiều con đường từ Lào Cai đi Phong Thổ vào Lai Châu (sau này gọi là đường cổ PaVi). Từ Lào Cai cùng tuyến đường đi Văn Bàn sang Than Uyên. Từ Lào Cai cũng có đường cổ sang phủ Khai Hóa của nhà Minh, Thanh. Mặt khác, đường cổ cũng nối liền Lào Cai với vùng Đông Bắc trong đó có các tuyến đường qua sông Chảy lên khu Mỏ Đồng Tụ Long – Hà Giang. Lào Cai cũng có đường cổ sang Bắc Quang (Hà Giang), Hàm Yên (Yên Bái).

Theo nhiều nguồn tư liệu lịch sử và nghiên cứu của các nhà sử học nổi tiếng như cố Giáo sư Trần Quốc Vượng, trong chiều dài lịch sử, ngay thời cổ đại Lào Cai đã là trung tâm bộ tộc cổ của An Dương Vương, trước khi An Dương Vương kéo quân về Cổ Loa. Lào Cai còn là đô thị sầm uất thời cổ. Các tư liệu lịch sử ghi chép năm 1257, Trần Hưng Đạo đã thống lĩnh hai cánh quân thủy bộ lên Lào Cai. Năm 1427 Lê Lợi đã cử các tướng giỏi lên trấn ải Lê Hoa (cửa khẩu Lào Cai ngày nay). Sau này cửa khẩu Lào Cai - Ải Lê Hoa hay cửa quan Bảo Thắng còn là cửa khẩu rất quan trọng nối liền nước ta với vùng Tây Nam Trung Quốc.

Từ xa xưa, phố Lão Nhai đã trở thành nơi hội tụ, buôn bán sầm uất của các thương lái, nơi có di tích lịch sử lâu đời (Đền Thượng, Chùa Tân Bảo, Đền Mẫu, Đền Quan,…). Đồng thời nơi đây cũng từng là một trung tâm hành chính quan trọng thời Pháp thuộc.

Dải đất này trầm tích bao bí mật của quá khứ, từ thủa xa xưa. Những kết quả khảo cổ học cho thấy đây là vùng đất có lịch kỳ từ thời đá mới trải dài tới đồ đồng, đồ sắt. Tiêu biểu nhất tương ứng với thời kỳ đá Sơn Vi tìm thấy ở Mậu A (tên địa danh thuộc tỉnh Yên Bái cũ) được các nhà khảo cổ đánh giá là di chỉ có những đặc trưng nổi trội nhất. Dọc lưu vực sông là quê hương của thạp đồng Đào Thịnh, thạp đồng Hợp Minh nổi tiếng quốc gia cùng vô số đồ đồng phát lộ, được người xưa chôn giấu dọc dải đất hai bên bờ sông. Vùng đất này cũng là vùng còn chứa nhiều bí ẩn đầy ký ức của cư dân cổ xưa, đang rất cần được các nhà khoa học khám phá.

Các di tích văn hóa gắn với các truyền tích được người dân lưu giữ, các dấu tích đình đền còn gắn với các sự kiện lịch sử từng xảy ra trên mảnh đất này đó là, đền Nhược Sơn gắn với tên tuổi Hà Bổng, Hà Chương thời kỳ chống Nguyên Mông; Đền Đông Cuông (còn gọi là đền Thần Vệ Quốc) gắn với khởi nghĩa Giáp Dần (1914) của đồng bào Tày, Dao địa phương chống thực dân Pháp, đền Tuần Quán gắn với khởi nghĩa Yên Bái tháng 2 năm 1930 của các chí sĩ yêu nước tụ họp ở đây trước khi khởi sự. Trung tâm hành chính tỉnh Lào Cai, phường Yên Bái còn nổi bật di tích lịch sử văn hóa Lễ đài nơi Bác Hồ nói chuyện với các nhân dân các dân tộc Lào Cai (Yên Bái cũ vào ngày 25/9/1958) giữa trung tâm tỉnh, một địa chỉ quen thuộc với cả nước là di tích lịch sử văn hóa: Lăng mộ Nguyễn Thái Học và các nhà yêu nước hy sinh năm 1930 trong khởi nghĩa Yên Bái chống thực dân Pháp nổi tiếng đương thời, được tọa lạc trong công viên Yên Hòa nay thuộc phường Yên Bái tỉnh Lào Cai. Nơi đây còn có chiến khu Vần dọc thời kháng chiến chống Pháp, có bến phà Âu Lâu đã trở thành di tích lịch sử văn hóa của địa phương.

Trải qua các giai đoạn lịch sử từ thời pháp thuộc đến nay, dù với tên gọi khác nhau, xong tỉnh Lào Cai với về dày lịch sử, văn hóa và vị trí địa chính trị, địa kinh tế thuận lợi, đô thị Lào Cai ngày càng phát triển.

Về nhà ở, Lào Cai có nhiều khu đô thị từ trung bình đến hiện đại, đặc biệt là các dự án nhà ở xã hội đã và đang xây dựng sẵn sàng đáp ứng cho nhu cầu nhà ở cho cán bộ, công chức, viên chức và người lao động.