Trong bối cảnh hiện nay, sự kết hợp giữa bảo tồn di sản văn hóa và phát triển du lịch bền vững là cần thiết để bảo vệ những giá trị văn hóa quý báu cho các thế hệ tương lai.

Yên Bái không chỉ nổi tiếng với cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ mà còn là nơi lưu giữ nhiều hiện vật khảo cổ quý giá. Những hiện vật này không chỉ phản ánh quá trình hình thành và phát triển của con người nơi đây mà còn là nguồn tư liệu vô giá cho việc nghiên cứu lịch sử, văn hóa và xã hội. Trong bối cảnh hiện nay, việc gìn giữ và phát huy giá trị các hiện vật khảo cổ tại Yên Bái đã trở thành một nhiệm vụ cấp bách, đồng thời cũng là cơ hội để bảo tồn di sản văn hóa và phát triển du lịch bền vững.

Trong số các hiện vật khảo cổ đáng chú ý, nhóm di vật khai quật tại di tích chùa tháp Hắc Y (xã Tân Lĩnh, huyện Lục Yên) nổi bật như một minh chứng cho quá trình phát triển văn hóa của vùng đất này. Qua 7 lần khai quật, Bảo tàng tỉnh đã thu thập được hàng nghìn di vật có niên đại từ thế kỷ 13-14 (thời nhà Trần). 

Những hiện vật này không chỉ có giá trị lịch sử mà còn mang theo nhiều câu chuyện về cuộc sống và văn hóa của người dân nơi đây. Di tích chùa tháp Hắc Y là một quần thể rộng lớn với ba phế tích chùa, hơn mười dấu tích tháp, cùng nhiều công trình phụ trợ. Phần lớn các hiện vật được phát hiện có chất liệu từ đất nung, phản ánh kỹ thuật chế tác và thẩm mỹ của người xưa. Những di vật này không chỉ là minh chứng cho sự phát triển tinh thần của người dân mà còn là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại. 

Thạc sĩ khảo cổ Nguyễn Tiến Hòa - Phó trưởng Phòng Nghiệp vụ của Bảo tàng tỉnh chia sẻ: "Việc khai quật đã cho thấy rõ nét văn hóa của thời kỳ nhà Trần, một trong những giai đoạn huy hoàng nhất trong lịch sử Việt Nam. Các di vật không chỉ giúp chúng ta hiểu hơn về tín ngưỡng và đời sống tâm linh của người dân thời đó mà còn là nguồn tư liệu quý báu cho các nghiên cứu lịch sử và khảo cổ học”. 

Bên cạnh đó, Bảo tàng tỉnh còn giữ gìn, trưng bày nhiều hiện vật khảo cổ tại Yên Bái trải dài qua nhiều thời kỳ lịch sử, từ thời kỳ Tiền sử, Sơ sử đến thời kỳ Phong kiến tự chủ. Chúng được bảo quản và lưu giữ tại kho cơ sở của Bảo tàng. 

Hàng năm, Bảo tàng đều có các kế hoạch tổ chức bảo quản nhằm giữ gìn tối đa tình trạng hiện vật. Các đợt bảo quản định kỳ và bảo quản trị liệu (chuyên sâu) được thực hiện liên tục, thể hiện cam kết của tỉnh trong việc bảo vệ di sản văn hóa. 

Phát huy tốt hơn giá trị các hiện vật khảo cổ, gần đây, Bảo tàng tỉnh đã hoàn thành không gian trưng bày các hiện vật khảo cổ qua các thời kỳ. Trong đó, có nhiều bộ hiện vật còn tương đối nguyên vẹn, như: trống đồng Đào Thịnh, các bộ công cụ sản xuất của cư dân cổ... Tất cả mang đến một không gian sống động về lịch sử cổ xưa của loài người được hình thành, phát triển trên chính mảnh đất Yên Bái, tạo sự hấp dẫn và hứng thú với người xem, nhất là các bạn thiếu nhi hay những người đam mê nghiên cứu lịch sử.

Tuy nhiên, công tác bảo quản hiện vật hiện nay vẫn gặp nhiều thách thức. Kinh phí hạn chế, kỹ thuật bảo quản chưa tối ưu, cùng với những tác động từ môi trường và khí hậu khiến cho công tác bảo tồn trở nên khó khăn hơn bao giờ hết. Đặc biệt, trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, các di tích khảo cổ thường dễ bị đe dọa, xâm hại và phá hủy. 

Một trong những vấn đề lớn mà Yên Bái đang phải đối mặt là sự thờ ơ của một bộ phận xã hội đối với việc bảo tồn di sản văn hóa. Những hành vi hủy hoại di sản diễn ra khá phổ biến, trong khi sự buông lỏng trách nhiệm của một số cơ quan quản lý cùng với năng lực của đội ngũ cán bộ bảo tồn còn yếu kém, khiến nhiều di tích có nguy cơ biến mất. Thêm vào đó, việc bảo tồn di vật sau khi khai quật cũng đặt ra nhiều tranh luận. 

Theo các chuyên gia, không chỉ cần lập hồ sơ khoa học mà còn phải lưu giữ toàn bộ di vật được di dời. Việc này giúp các nhà nghiên cứu có đủ tư liệu để tiếp tục quá trình nghiên cứu về di sản, tránh lãng phí nguồn tài nguyên quý giá cho tương lai. Để phát huy giá trị các di vật khảo cổ, Yên Bái đã tổ chức nhiều hoạt động trưng bày, không chỉ tại nhà trưng bày của Bảo tàng mà còn ở nhiều địa phương khác, trong và ngoài tỉnh, thậm chí là ở nước ngoài. Các triển lãm này không chỉ giúp giới thiệu văn hóa, lịch sử của Yên Bái đến với du khách mà còn nâng cao nhận thức cộng đồng về tầm quan trọng của việc bảo tồn di sản văn hóa.

Trong bối cảnh hiện nay, sự kết hợp giữa bảo tồn di sản văn hóa và phát triển du lịch bền vững là cần thiết để bảo vệ những giá trị văn hóa quý báu cho các thế hệ tương lai. Để làm được điều này, cần có sự chung tay của tất cả các cấp, ngành và cộng đồng trong việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa. Chỉ có như vậy, Yên Bái mới có thể gìn giữ được những nét đẹp văn hóa độc đáo và phong phú của mình, đồng thời tạo dựng một tương lai bền vững cho di sản văn hóa của quê hương.

Thanh Ba